Burçlarla ilgili olarak ana hatlarıyla yukarıya aktarılan bilgi ve yorumların İslâm kültür tarihinde nasıl geliştirilip sistemleştirildiğini ve Osmanlı Türkçesi’ndeki zengin literatüre nasıl yansıdığını görmek için bir geç dönem eseri olan Mârifetnâme’yi incelemek yeterlidir (s. 52-54).
Burçların veya halk tabiriyle yıldızların insan üzerindeki etkisine inanmak, İslâm’ın ilâhî iradeye atfettiği mutlak hâkimiyet prensibiyle çatışmaktadır. Konunun İslâm inancı bakımından önemli görülen diğer bir yönü de geçmiş devir ve kavimlerde görüldüğü üzere, burç ve yıldızlar gibi semavî cisimlere müstakil bir kudret nisbet eden ve onlara tapmaya varan inanışların tevhid akîdesiyle bağdaşmayışıdır. Buna yıldızlara bakarak geleceği bilme iddiasıyla ortaya çıkanların söz ve davranışlarını da eklemek gerekir. Ayrıca eski astrolojik telakkilerin bu şekilde bir falcılık ve kehanet sanatına dönüştürüldüğü, geçmişte olduğu gibi günümüz insanını da yaygın şekilde etkisi altına aldığı bilinmektedir. Bu sebeplerle tarih boyunca İslâm âlimleri gereken hassasiyeti göstererek müslümanları konunun akîdeye yönelen tehlikelerinden korumak için sert uyarılarda bulunmuşlardır. Bununla birlikte bazı mutasavvıflar, bir kısım İslâm düşünürleri ve sanatkârlar astrolojik sistemle buna bağlı sembolleri, kâinatı bütünüyle kavramaya imkân veren bir cazibeye sahip olmalarının da tesiri altında ilgiyle karşılamışlardır. Böylece burçlarla ilgili semboller geniş bir şekilde İslâm sanat ve edebiyatına da yansımıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Lisânü’l-ʿArab, “brc” md.
Fârâbî, el-Mecmûʿ, Kahire 1325/1907, s. 87-88.
Makdisî, el-Bedʾ ve’t-târîḫ, II, 15-16.
Abdurrahman es-Sûfî, Ṣuverü’l-kevâkib (nşr. Fuat Sezgin), Frankfurt 1986, s. 177-311.
Bîrûnî, The Book of Instruction in the Elements of Astrology (trc. R. Ramsay Wright), London 1934.
İhvân-ı Safâ, Resâʾil, Beyrut 1376-77/1957, I, 115-135.
Zemahşerî, el-Keşşâf, II, 534.
Fahreddin er-Râzî, Mefâtîḥu’l-ġayb, XXIV, 106; XXIX, 188; XXXI, 113.
İbrâhim Hakkı Erzurûmî, Mârifetnâme, İstanbul 1310, s. 52-54.
Elmalılı, Hak Dini, V, 3608-3609; VII, 5688-5689.
T. Burckhardt, Mystical Astrology According to Ibn ʿArabi (trc. Bulent Rauf), Gloucestershire 1974, s. 32-33.
Seyyid Hüseyin Nasr, An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines, Great Britain 1978, s. 151-165.
a.mlf., İslâm ve İlim: İslâm Medeniyetinde Aklî İlimlerin Tarihi ve Esasları (trc. İlhan Kutluer), İstanbul 1989, s. 95-134.
Larousse Encyclopedia of Astronomy (trc. Michael Guest v.dğr.), Feltham, Middlesex 1968, s. 48-50.
“Astroloji”, TA, III, 500-503.
“Burç”, a.e., VIII, 423-424.
“Zadyab”, a.e., XXXIII, 505.
C. A. Nallino, “Astroloji”, İA, I, 682-686.
“Zodiac”, EBr., XXIII, 982.